Ophef over subsidieverstrekking ZonMw, die kritiek onterecht vindt

NIEUWS - Subsidie-instantie ZonMw zou de afgelopen jaren miljoenen euro's subsidie voor medisch wetenschappelijk onderzoek op onwettige wijze hebben toegekend. Leden van de ZonMw-commissies die subsidieaanvragen beoordeelden, dienden namelijk zelf ook aanvragen in bij ZonMw. Zo hadden zij de mogelijkheid om zichzelf te bevoordelen ten opzichte van concurrerende aanvragers. Het VPRO-radioprogramma Argos stelde de kwestie afgelopen zaterdag aan de kaak. ZonMw heeft inmiddels laten weten zich niet in de kritiek op haar werkwijze te herkennen.

De praktijken van ZonMw zouden in strijd zijn met de Algemene wet bestuursrecht (Awb), oordeelde de bezwarencommissie van ZonMw begin vorig jaar, nadat een benadeelde subsidieaanvrager beroep had aangetekend, zo meldde Argos.

'Grootschalige belangenverstrengeling'
De radiomakers van Argos meldden over interne documenten te beschikken over een subsidieaanvraag door een wetenschapper van het VU Medisch Centrum. De aanvraag van € 500.000 werd in 2015 afgewezen door een beoordelingscommissie waarvan een lid zelf meedeed in de concurrentiestrijd om subsidie. De aanvraag van het commissielid werd wél gehonoreerd.

Ook andere commissieleden waren betrokken bij aanvragen voor deze subsidieronde: van de zeventien commissieleden vroegen er zeven zelf om onderzoeksgeld. In totaal kwamen tien van de 49 aanvragen uit de koker van de beoordelingscommissie. Slechts drie commissieleden hadden geen enkele betrokkenheid bij de aanvragen.

De zaak kwam voor een bezwarencommissie met externe deskundigen, die oordeelde dat ZonMw in strijd met de Awb had gehandeld, alsook in strijd met de eigen gedragscode. In de Awb is bepaald dat in dit soort gevallen iedere schijn van belangenverstrengeling moet worden vermeden.

In deze ronde ging het in totaal om € 6 miljoen subsidie, geld dat hoofdzakelijk door het ministerie van VWS beschikbaar is gesteld. Maar de omvang van de belangenverstrengeling is wellicht veel groter, aldus Argos. Uit de stukken waarover de radiomakers beschikken, blijkt namelijk dat ZonMw al sinds 2010 aan leden van beoordelingscommissies de mogelijkheid biedt om in dezelfde subsidieronde ook zelf een aanvraag in te zenden.

'Onvermijdbaar, te weinig deskundigen'
Argos sprak hierover ook met hoogleraar Mattijs Numans van het LUMC, die al vijf jaar geregeld in beoordelingscommissies van ZonMw zit. Volgens Numans komt het vaker voor dat leden van de beoordelingscommissie zelf aanvragen doen in dezelfde subsidieronde. "Dat is eigenlijk al vele jaren onvermijdbaar." Dat zou betekenen dat honderden subsidieaanvragen op onreglementaire wijze zouden zijn beoordeeld, waarmee naar schatting tientallen miljoenen euro's zijn gemoeid.

ZonMw zou zich volgens Argos min of meer gedwongen voelen om een uitzondering op de wet te maken, omdat anders geen goede deskundigen meer te vinden zijn die de subsidieaanvragen adequaat kunnen beoordelen. De deskundigen dienen wel de vergadering te verlaten zodra hun eigen project ter sprake komt, maar mogen wel meebeslissen over de andere aanvragen.

De bezwarencommissie van ZonMw, waarin externe juristen zitten, achtte deze uitzonderingsregel strijdig met de wet. Beoordelaars kunnen immers wel meebeslissen over andere, concurrerende inzendingen. Ze adviseerde daarom om het besluit in deze zaak te herzien en gaf ZonMw bovendien in overweging om ook de andere aanvragen in deze subsidieronde opnieuw te laten beoordelen. ZonMw gaf de bezwaarmaker alsnog subsidie, maar hield het oordeel van de bezwarencommissie geheim voor de 48 andere aanvragers, aldus Argos.

ZonMw herkent zich niet in kritiek
In een reactie op de radio-uitzending en de daaruit voorvloeiende ophef, stelt ZonMw dat de zaken veel te eenzijdig zijn gepresenteerd. De berichtgeving heeft namelijk betrekking op een bezwaarprocedure uit 2015, waarin de bezwaarcommissie sprak over de schijn van belangenverstrengeling. Na deze bezwaarprocedure heeft ZonMw de controle op de naleving van de Gedragscode Belangenverstrengeling ZonMw echter verscherpt en 'wordt een transparante, onafhankelijke en deskundige beoordeling van de subsidieaanvragen gewaarborgd'.

Wat betreft de casus uit 2015, waarover door Argos vragen aan ZonMw zijn gesteld, geeft ZonMw toe dat de Gedragscode Belangenverstrengeling ZonMw onvoldoende is nageleefd. In de beoordelingscommissie zaten immers leden die zelf een aanvraag hadden ingediend in de betreffende subsidieronde. ZonMw betreurt deze gang van zaken en heeft na de bezwaarprocedure de gang van zaken zodanig verscherpt, dat het beoordelaars inmiddels verboden is om een aanvraag in te dienen voor dezelfde subsidieronde.

De reden dat in de eerder genoemde casus zo is gehandeld, komt voort uit het spanningsveld tussen enerzijds het vinden van commissieleden zonder enige betrokkenheid met subsidieaanvragen en -aanvragers en anderzijds benodigde deskundigheid van commissieleden. Dit spanningsveld speelt volgens ZonMw met name op gespecialiseerde vakgebieden of wanneer bevorderen van samenwerking tussen verschillende instituten en organisaties het doel van de subsidieronde is.

Eén uitzondering
Voor het ook door Argos genoemde ZonMw-programma voor Huisartsgeneeskunde en Ouderengeneeskunde is een bewuste uitzondering gemaakt, aldus ZonMw. In dit programma worden namelijk gelden van een andere financier dan VWS beschikbaar gesteld voor de universitaire vakgroepen huisartsgeneeskunde en ouderengeneeskunde. Op verzoek van de opdrachtgever zijn alle vakgroepen vertegenwoordigd in deze beoordelingscommissie. Daardoor kan het gebeuren dat een commissielid een aanvraag voor subsidie indient.

Om deze reden hanteert ZonMw voor deze commissie een uitzondering op de Code Belangenverstrengeling. Bij het bespreken van een subsidie wordt een commissielid wel gevraagd de zaal te verlaten. ZonMw heeft overigens naar eigen zeggen al geruime tijd geleden met de opdrachtgever besproken dat deze werkwijze aangepast gaat worden.